Falemos da menopausa - Ministerio de Sanidade

A menopausa é unha etapa natural nas nosas vidas como mulleres, marcada polo cesamento permanente da menstruación debido a cambios hormonais. Non é unha enfermidade nin un trastorno, pero pode vir acompañada de cambios físicos e emocionais que poden afectar a nosa calidade de vida.

Cada unha de nós vive esta transición de maneira única: mentres algunhas apenas o notamos, outras enfrontamos efectos máis intensos e prolongados. Comprender esta etapa e os seus cambios é clave para xestionala de forma adecuada, favorecendo o noso benestar físico e emocional.

Por iso, falar da menopausa é esencial.

Perimenopausa ou premenopausa

É esa etapa de transición na vida das mulleres que pode comezar varios anos antes da menopausa e que se estende ata un ano despois da última menstruación. Durante esta fase, os niveis de estróxenos e proxesterona comezan a diminuír, o que pode provocar irregularidades no ciclo menstrual e poden aparecer algúns cambios físicos e emocionais.

Menopausa

É o momento no que unha muller pasou 12 meses consecutivos sen menstruar, sempre e cando non se deba a ningunha outra causa fisiolóxica ou patolóxica, ou a unha intervención clínica. Segundo a idade na que ocorre, fálase de menopausa prematura se sucede antes dos 40 anos; menopausa precoz, entre os 40 e os 45 anos; menopausa típica, que é a máis común e ocorre entre os 45 e os 55 anos; menopausa tardía, que ocorre despois dos 55 anos; e menopausa inducida, tamén coñecida como iatroxénica ou cirúrxica, que é causada por medicamentos, quimioterapia, radioterapia ou cirurxías. A idade e a duración da transición cara á menopausa dependen de factores biolóxicos e médicos, de aspectos socioculturais e do estilo de vida.

Posmenopausa

Iníciase despois do primeiro ano da menopausa e esténdese durante o resto da vida. Os cambios asociados á menopausa poden continuar durante os primeiros anos da posmenopausa, pero tenden a diminuír co tempo.

Cambios nos nosos corpos

Cada unha de nós vivirá a menopausa de xeito diferente. Algunhas pasamos pola transición á menopausa con moi poucos cambios, mentres que outras experimentamos unha variedade de manifestacións que aparecen e desaparecen ou malestares que persisten e poden chegar a ser moi incómodos.

Sufocacións e suores nocturnas

As sufocacións son esas calores intensas que moitas de nós sentimos durante a perimenopausa. Adoitan nacer da cara ou do peito e logo estenderse, durante uns minutos. As sufocacións adoitan presentarse varias veces ao día e son máis frecuentes pola noite. En ocasións asócianse a palpitacións ou sensación de ansiedade.
Aparecen polos cambios hormonais asociados a este período, no que os ovarios deixan de responder aos sinais hormonais. Estas hormonas tamén dependen do cerebro e, por iso, situacións como o estrés laboral, as cargas familiares ou a falta de descanso poden empeorar as sufocacións. Non obstante, as sufocacións adoitan mellorar co tempo.
Trastornos do sono

As sufocacións poden arruinarnos unha noite de sono a moitas de nós, pero non sempre son as únicas culpables. Durante a perimenopausa, poden aparecer outros problemas como insomnio, depresión, síndrome de pernas inquietas (sensación de molestia nas pernas que obriga a movelas) ou apneas do sono, que afectan as horas de descanso e a calidade do sono.
Xinecolóxicos, xenitais, urinarios e sexuais

A síndrome xenitourinaria da menopausa inclúe molestias como:
Sequidade vaxinal
Infeccións urinarias frecuentes
Dor ao ter relacións sexuais
A síndrome xenitourinaria da menopausa pode empeorar se non se trata, aínda que pasasen anos desde a menopausa, polo que é importante consultar co túa médica ou médico de familia ou coa túa matrona ou parteiro.
Durante a perimenopausa, as paredes do útero poden engrosar e aumentar o risco de cancro de endometrio, polo que calquera sangrado durante este período e posterior á menopausa debe ser avaliado por un profesional sanitario. A endometriose adoita mellorar coa diminución dos estróxenos, pero algunhas mulleres poden seguir con molestias. Os fibromas uterinos poden causar sangrados irregulares na perimenopausa, aínda que despois da menopausa tenden a diminuír. Non obstante, nalgúns casos poden aumentar de tamaño.
En canto á fertilidade, a perimenopausa trae unha caída significativa na capacidade reprodutiva, aínda que segue habendo posibilidade de embarazo, polo que, se non o desexas, usa métodos anticonceptivos se vas ter relacións sexuais. Cando a menopausa está establecida e levas un ano sen períodos, é probablemente seguro dicir que xa non podes quedar embarazada.
Aumento de peso ou risco de diabetes

Nesta etapa prodúcense cambios no metabolismo que afectan a como o corpo responde á insulina, podendo aumentar o peso.
Este aumento de peso, sumado ao envellecemento, pode aumentar o risco de desenvolver diabetes. Por isto é importante seguir unha alimentación saudable e realizar actividade física e exercicio, para ter un mellor estado de saúde.
Cabelo e pel

Durante a menopausa, é común que notemos cambios no pelo e na pel. Pode que nos caia o cabelo ou que diminúa, aínda que ás veces aparece máis peluxe no rostro. A pel pode poñerse máis seca ou con comechón, saír acne, manchas escuras, engurras ou perder firmeza.
Memoria

Durante a transición menopáusica, algunhas mulleres describen síntomas como esquecementos, dificultades para lembrar palabras e "néboa mental". Porén, isto non adoita ser sinal de algo grave, como demencia ou alzhéimer.
Polo xeral, parece que se debe á diminución dos estróxenos, pero tamén á falta de sono ou ao estrés que vén coa mediana idade, debido ao equilibrio entre o traballo, a vida persoal e as responsabilidades de coidar dos demais.
Saúde mental

A menopausa non só lle afecta ao corpo, tamén pode ter un impacto importante na saúde mental. Ademais dos cambios de humor, algunhas mulleres podemos desenvolver depresión ou ansiedade durante a transición.
Isto débese non só aos cambios hormonais, senón tamén aos retos emocionais e estresantes que veñen con esta etapa, como lidar co envellecemento, a carga dos coidados das persoas maiores da nosa familia e dos fillos e fillas en idade infantil ou adolescente, controlar os cambios e as responsabilidades da vida cotiá e da vida laboral. Todo isto sumado a vivir nunha sociedade que considera que a menopausa é un tabú ou ao estigma asociado a esta etapa, o que xera unha situación de incomprensión, inxustiza e agrava o malestar. Falar coas amigas ou familiares sobre estes cambios e malestares e compartir experiencias e estratexias para afrontalos pode ser de grande utilidade.
É normal non sentirse ben durante esta etapa, pero non temos que dubidar en acudir á nosa médica ou médico de familia ou á nosa matrona ou parteiro en busca de axuda ou se nos sentimos especialmente mal.
Relación con outras enfermidades

Saúde ósea.
A diminución da proxesterona e dos estróxenos afecta á firmeza dos ósos; pódese perder certa densidade nesta etapa, o cal provoca que o risco de fractura aumente ante unha posible caída.
Risco de cancro.
Tanto a idade coma as hormonas reprodutivas (proxesterona, estróxenos) inflúen no risco de desenvolver cancro. As mulleres que chegan á menopausa despois dos 55 anos teñen un maior risco de cancro de mama, ovario e útero. Así mesmo, un período de máis de corenta anos con ciclos menstruais aumenta o risco de cancro de tiroide, sen importar a idade na que se chegue á menopausa.

Cambios na nosa vida

Liberdade

A menopausa pode traernos unha sensación de maior liberdade, xa que deixamos atrás as molestias e incomodidades dos ciclos menstruais mensuais. Tamén desaparecen os cambios de humor relacionados co ciclo menstrual e a síndrome premenstrual (SPM), así como as preocupacións sobre o risco dun embarazo non desexado.
Plenitude

A menopausa pode traernos sentimentos de experiencia, competencia e unha maior capacidade para expresar o que pensamos. Moitas mulleres tamén experimentamos unha mellor conexión co noso propio corpo e unha maior confianza na nosa vida sexual.
Vitalidade

Podemos falar dunha segunda primavera, xa que despois da menopausa se abre para nós unha etapa nova para vivir, que pode durar máis de corenta anos porque a esperanza de vida das mulleres estase dilatando en todos os países do mundo. O gran reto é encher de calidade, de pracer, de sexualidade, de sensualidade e de vitalidade todos os anos que nos queden por vivir.

Cambios na sociedade

Cambiar a visión sobre os riscos e as incomodidades para incluír os aspectos positivos desta etapa pódenos axudar a reducir o estigma que adoita rodeala. É importante aumentar o coñecemento público e que as persoas que nos rodean tomen consciencia sobre todo o relacionado coa menopausa. Isto axudará a romper os estigmas asociados co envellecemento e esta etapa da vida, e permitirá que poidamos identificar e buscar axuda, se é necesario, para os cambios físicos e emocionais que experimentamos.

Naturalizar

É importante naturalizar a menopausa porque, como tema tabú, sempre se viu de forma negativa, como algo incómodo ou incluso indecoroso de falar en público. Se a normalizamos, rompemos con eses estigmas e damos a oportunidade de falar diso sen medo ao xuízo. Desta maneira, as mulleres sentímonos máis cómodas compartindo as nosas experiencias e aprendemos da experiencia doutras, o que nos axuda a mellorar o noso benestar e saúde física e emocional nesta etapa da nosa vida.
Visibilizar

Visibilizar e normalizar a menopausa como algo natural e biolóxico nos nosos corpos é fundamental. Os cambios físicos que trae a menopausa adoitan ir en contra dos estándares de beleza actuais, que se centran na xuventude. Isto pode xerar medos, como o temor a deixar de atraer a nosa parella ou á hora de buscar novas relacións. Porén, tamén é unha etapa na que podemos aprender a valorar a nosa saúde, a nosa forza interior e a beleza da madurez, sentíndonos máis seguras e auténticas con nós mesmas.
Comprensión e empatía

É importante que as mulleres sintamos que hai unha comprensión real cara ao que vivimos, que os procesos biolóxicos, psicolóxicos e sociais que atravesamos hoxe en día sexan entendidos polas persoas máis próximas a nós, polos profesionais sociosanitarios e pola sociedade en xeral. A falta de comunicación, sumada a que é algo que só nos pasa a nós e non aos homes, pode facernos sentir incomprendidas, o que afecta as nosas relacións coa parella, a familia e o traballo. Non obstante, ao xerar conciencia e apoio, podemos crear un contorno máis empático e solidario para todas.
Acompañamento

É clave ofrecer información clara e útil sobre a menopausa, tanto para nós como mulleres, para que saibamos a que cambios nos enfrontamos, coma para as persoas que nos acompañan, para que poidan entendernos e apoiarnos. A falta de información e de referentes pode facer que vivamos este proceso con confusión e preocupación, sen entender os cambios que estamos pasando ou os que virán. Non obstante, ao compartir información e crear unha rede de apoio e coidados mutuos, podemos vivir esta etapa con máis confianza e tranquilidade. Poder falar en confianza con amigas, familiares e profesionais sanitarios de proximidade facilita a conciencia sobre o proceso e as estratexias de afrontamento, adaptada ás características, gustos e condicionantes sociais de cada unha.
A nosa menopausa

A nosa menopausa deber ser un relato propio, contado por nós e para nós. Ao longo dos anos, fomos testemuñas de como esta etapa da vida se viu a miúdo desde un enfoque negativo, como algo que debemos esconder ou temer. Porén, é hora de que tomemos o control da nosa propia historia, compartamos as nosas experiencias e falemos abertamente sobre o que realmente implica a menopausa. Ao facelo, podemos deixar de ver esta fase como algo negativo ou vergonzoso e empezar a vela como unha etapa natural e apoderadora.

Descubre os nosos CONSELLOS para transitar mellor esta etapa

Saúde emocional

Coidadr as horas de descanso e de ocio e empezar a recuperar os nosos desexos, as ganas de gozar dos praceres que aparcamos durante anos a causa dos traballos de coidados poden dar serenidade.
É recomendable cultivar espazos para nós mesmas e buscar actividades que nos axuden a estar mellor e gozar da vida nesta nova etapa.
Coma noutras etapas da vida, é moi útil contar co apoio de grupos, asociacións e redes de mulleres para compartir experiencias e preocupacións, e empezar a falar dun tema que foi, e segue sendo, un tabú, coas consecuencias negativas que isto xera para nós. Ademais, xuntas podemos conseguir máis facilmente estratexias de afrontamento, que asemais palíen o impacto que as condicións de vida teñen nesta etapa vital.
Alimentación

Nesta etapa é de especial importancia coidar da alimentación, non só porque é frecuente que os cambios hormonais e o aumento da idade faciliten que subamos de peso, senón por asegurar os nutrientes adecuados e diminuír o risco cardiovascular.
Para isto é importante seguir unha alimentación saudable, como en calquera etapa da vida. Recoméndase seguir unha alimentación rica en verduras, hortalizas e froitas, legumes e aceite de oliva, e incluír alimentos ricos en calcio e vitamina D, e alimentos ricos en ácidos graxos omega-3, como peixe e froitos secos. É importante controlar o consumo de sal e reducir o consumo de frituras.
Exercicio

Nesta etapa a actividade física é moi importante e pode axudar a manexar varios dos síntomas da menopausa. Se non fas nada, comeza progresivamente e busca actividades que che gusten. A actividade física regular e variada, incluído o adestramento de forza como pesas, reduce o risco de enfermidades cardiovasculares, diabetes e cancro. Ademais, mellora o descanso, o estrés e moitos dos cambios que se producen nesta etapa das nosas vidas.
Nesta ligazón podes consultar as recomendacións de actividade física e nesta outra ligazón pódense consultar vídeos con exemplos de exercicios de fortalecemento, flexibilidade e equilibrio para adultos.
Sexualidade e parella

A menopausa non ten por que significar a diminución da nosa actividade ou satisfacción sexuais. Cunha comunicación aberta, axustes na intimidade e coidados físicos e emocionais, moitas mulleres e as súas parellas encontran novas formas de gozar da súa relación e da súa sexualidade.
Ofrecémosche algúns consellos para manexar a sexualidade e a parella durante esta etapa:
Lubricantes e humectantes: alivian a sequidade e son fáciles de encontrar.
Exercicios pelvianos e fisioterapia: inclúen dilatadores vaxinais e actividade sexual (tamén autoestimulación).
Terapias hormonais: En doses baixas aplicadas directamente na vaxina.
Terapia hormonal sistémica (para outras afeccións da menopausa).
Medicamentos específicos como agonistas/antagonistas do receptor de estróxeno (en pílula).
É importante ter en conta outros aspectos que poden influír no desexo, como a carga de coidados, o estrés laboral, as dificultades sociais, a deterioración das relacións...
Hábitos tóxicos

Recoméndase evitar o consumo de alcohol e tabaco e limitar o consumo de cafeína para facilitar o manexo dos síntomas relacionados con alteracións do sono, benestar emocional e minimizar o risco cardiovascular.
Asistencia sanitaria

A menopausa é un proceso normal e fisiolóxico, polo que, en principio, non require unha intervención médica.
Recoméndase consultar o teu médico ou médica de familia ou matrona de referencia:
Se che deixa de baixar a regra moi pronto (antes dos 40 anos).
Se sofres sangrados entre as regras, ou moi frecuentes, ou se volves sangrar despois de 6 meses sen regra.
Se tes molestias ao ouriñar ou escapes.
E cando tes calquera outro síntoma que altere a calidade de vida.
En canto ao tratamento hormonal substitutivo, se decidimos comezar con el, debe basearse nunha avaliación coidadosa dos riscos e beneficios e sempre se debe consultar cun profesional sanitario para que decida en función de cada situación. É importante lembrar que non todas as mulleres necesitamos ou desexamos este tratamento. As decisións sobre o uso de hormonas deben tomarse de forma personalizada, considerando as características, necesidades e preferencias de cada unha de nós.

Recomendacións para profesionais da saúde

Atención personalizada

Acompaña as túas pacientes dunha forma integral.
Ofrece:
Alternativas
Enfoque positivo
Conversa aberta que poida "destapar" outras problemáticas que van máis alá da menopausa.
O papel do persoal sanitario

A atención á saúde sexual e reprodutiva ten, segundo a OMS, mellores resultados se está liderada por matronas. E a menopausa, como proceso fisiolóxico que é, require dunha una atención universal, accesible e rigorosa.
As parteiras e parteiros ocupan un lugar de privilexio no sistema sanitario, especialmente en atención primaria.
Aínda que moitas persoas só asocian as matronas e parteiros co embarazo e o parto, en realidade, a súa función tamén inclúe tarefas preventivas moi importantes, como o cribado do cancro de colo de útero, que moitas mulleres coñecen como "a revisión". Esta é unha excelente oportunidade para que as matronas accedan ás mulleres e, a través de preguntas sobre a súa menstruación, cambios ou molestias, poidan obter unha historia clínica máis completa. Ademais, poden explicarlles ás mulleres o que é normal e o que non, é dicir, o que é fisiolóxico fronte ao patolóxico, e derivalas a outros profesionais se é necesario. Todo isto axuda a coidar a súa saúde e mellorar a súa calidade de vida.
Plan de coidado

Malia a menopausa non requirir tratamento necesariamente, pódese prescribir un plan de atención que inclúa cambios no estilo de vida, terapias complementarias e alternativas e/ou medicamentos para axudar a aliviar e controlar as posibles molestias derivadas deste proceso. Hai que ter en conta tamén cales son os teus gustos, as túas fortalezas, as túas condicións sociais, o teu traballo, as túas rutinas, os teus apoios sociais e familiares.
Este plan pode combinar diferentes enfoques que cambien co tempo, dependendo dos síntomas e doutras condicións de saúde e sociais que poidan existir.
Ao crear un plan de coidado, débense considerar factores como a idade, o estilo de vida, o manexo dos síntomas, a eficacia dos tratamentos e os seus posibles efectos secundarios, e outros riscos para a saúde. Pódese adaptar á túa realidade e ás túas preferencias, tras un diálogo co teu profesional de referencia. Tamén é importante ter un seguimento para monitorizar os síntomas, con información sobre os riscos e beneficios dos tratamentos, as probas necesarias, a que especialistas consultar e a frecuencia das visitas. Ter unha rede de apoio mutuo é de grande utilidade, tanto amigas coma familiares ou asociacións de mulleres poden axudarche a entender mellor o proceso e encontrar as maneiras de afrontamento que se adapten á túa realidade.
Levar un rexistro ou diario dos tratamentos e de como afectan os síntomas é útil para axustar o plan e asegurarse de que as mulleres se sintan mellor. Como noutros procesos, é clave a escoita activa e deixar espazos para detectar necesidades e ferramentas coas que contas para afrontalas.